Geschiedenis van de gondelvaart in Venetië

Het verhaal achter de gondel

De werkelijke oorsprong van de gondel is gehuld in mysterie. Italië, Turkije, Griekenland en Malta beweren allemaal dat de gondel in hun land is ontstaan. 

Historici traceren de eerste geruchten terug tot 1094, toen Vitale Faliero, de Doge (heerser) van Venetië, in een brief aan het volk melding maakte van een Gondolum. Om een opstand te voorkomen, "schonk" hij de mensen gondelachtige boten en zei dat ze zouden helpen om hun woon-werkverkeer in de stad te vergemakkelijken.

De eerste visuele voorstelling van een gondel werd in de jaren 1400 gemaakt door de beroemde kunstenaars Carpaccio en Bellini op schilderijen die tot op heden bewaard zijn gebleven. Pas vanaf de 15de en 16de eeuw werden er gondels gebouwd en gebruikt om Venetië te bevaren. In deze periode zagen de gondels er anders uit dan tegenwoordig. De gondels werden vooral gebruikt door de elite van de stad en waren versierd met opzichtige decoraties. In de 16e eeuw vaardigde de Italiaanse regering een algemeen verbod uit op toenemende extravagantie en beval dat alle particuliere gondels zwart moesten worden geverfd, een praktijk die tot op de dag van vandaag wordt toegepast om uniformiteit te handhaven.

In de 17de eeuw, tegen het einde van de Italiaanse Renaissance, dreven ongeveer 9.000 gondels door de stad om burgers van punt A naar B te brengen. Hun ontwerp is in de loop der jaren geoptimaliseerd om beter dienst te doen als passagiersvoertuigen - of watertaxi's zoals ze ook wel worden genoemd - in een stad waar het oceaanwater niet om, maar doorheen stroomt. Vandaag de dag hebben bijna alle 400 gondels in Venetië een uniform ontwerp.

De constructie van een gondel

Het duurt ongeveer twee maanden om een gondel te bouwen en alleen degenen die de kunst beheersen en zich houden aan een strikte code, de mariregole genaamd, mogen er een bouwen. Elke gondel lijkt verrassend veel op de andere. Ze wegen ongeveer 600 kg en zijn ongeveer 11 m lang. De boten zijn gebouwd om naadloos door het smalle kanalenstelsel en de voetgangersbruggen in Venetië te varen. Hoewel ze een platte bodem hebben zoals een kano of kajak, houdt de gelijkenis daar op. Gondels zijn asymmetrisch, langer en smaller. 

Interessant is dat elke gondel van acht verschillende houtsoorten wordt gemaakt: iep, mahonie, berk, eik, linde, kers, walnoot en lariks. Elk van deze houtsoorten dient een ander doel, namelijk ervoor zorgen dat de gondel blijft drijven en het maximale gewicht kan dragen. Om het gewicht van de gondelier in balans te houden, is de bakboordzijde 9 centimeter breder en hoger dan de stuurboordzijde, waar hij staat. Als tegengewicht voor de gondelier fungeert de ferro, een metalen stuk dat aan de boeg van de boot zit. Het helpt ook om de gondel boven water te houden. De enige versiering is de risso, een ornament in de vorm van een zeepaardje dat op de achtersteven wordt geplaatst. 

Het laatste deelaspect van een gondel is de forcola of het roeislot dat aan de achtersteven is bevestigd. De forcola is gemaakt van walnotenhout, heeft een kromming en is voorzien van verschillende haken waar de roeispaan aan kan worden bevestigd, afhankelijk van de behoefte van de gondelier tijdens het roeien. Om te voorkomen dat de boot gaat tollen, maakt de gondelier slagen in de vorm van een "C" of "J" met behulp van de forcola als steun.

De gondeliers

De sleutel die dit alles samenbindt is de gondelier. Wij kennen hen als de heren gekleed in zwart-wit gestreepte hemden, zwarte broeken, snel met een glimlach wanneer zij door een toerist worden benaderd. De gondeliers maken deel uit van een eeuwenoud, adellijk beroep; een ondoordringbare gemeenschap. Vroeger, vanaf de 16de eeuw, werden gondeliers in het vak geboren. De titel werd doorgegeven via generaties van mannen in een familie. Zij waren meer dan rondleiders - gondeliers waren de bewaarders van geheimen en schandalen van de stad. 

Om tegenwoordig gondelier te worden, moet men de gondelschool doorlopen, waar men het roeien bestudeert, fysieke kracht test, een vreemde taal leert en vertrouwd raakt met de geschiedenis van de stad. Na de opleiding moeten de studenten slagen voor een zeer competitief examen dat wordt afgenomen door de Ente Gondola, een stage afronden en vervolgens een praktisch eindexamen afleggen. Pas als studenten voor alle onderdelen slagen, krijgen ze een gondelierslicentie.